Alweer tweeënhalf jaar geleden brak het Covid-19-virus in Nederland uit. Sindsdien zoeken onderzoekers naar oplossingen om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Met het sluiten van sportscholen en andere binnensportaccommodaties vorig jaar werd de roep om een uitweg binnen de sportwereld ook direct prangend. Sportinnovator en Bert Blocken, professor aan de TU in Eindhoven, sloegen toen de handen ineen om hier een bijdrage aan te leveren. Met succes.
Rol ventilatie en luchtreiniging op verspreiding aerosolen
Begin mei 2020 kreeg Blocken een telefoontje. ‘Het was Paul van der Kolk, programmamanager bedrijven en innovatie bij Sportinnovator. Het ministerie van VWS had net besloten om de sportscholen dicht te laten vanwege een te groot risico op verspreiding van het coronavirus. Binnen de fitnessbranche waren er natuurlijk zorgen over dat besluit. Vanuit Sportinnovator kwam het idee om nader te onderzoeken wat de rol van ventilatie en luchtreiniging is op de verspreiding van aerosolen, kleine stof- of vloeistofdeeltjes die in de lucht zweven, in een binnenruimte als een sportschool.’
Blocken, gespecialiseerd in aerodynamica, was direct enthousiast. ‘Wereldwijd waren wij een van de eersten die op dat gebied onderzoek wilden doen in deze pandemie. Op dat moment hadden we de aanname gedaan dat er in elk luchtdruppeltje potentieel virusdeeltjes kunnen zitten, zoals het Covid-virus. En met sporten adem je veel meer aerosolen uit dan gemiddeld. Zeker in een afgesloten ruimte met meerdere mensen is de kans om geïnfecteerd te raken dan groter dan in andere situaties en zou luchtreiniging een sterk positief effect hebben, was onze verwachting. In juli 2020 organiseerden we een testdag in de sportschool van de TU/e. Onder 40 proefpersonen bekeken we in hoeverre de aerosoldeeltjes die je verspreidt door uit te ademen terwijl je sport, qua hoeveelheid kunnen verminderen door te ventileren of door de lucht tijdens het sporten te zuiveren met mobiele luchtreinigingsapparaten. ’
Luchtreiniger als oplossing
De verwachting bleek te kloppen. ‘De uitkomst was verrassend positief. Bij gebruik van een luchtreiniger met een reinigingsfrequentie van zes keer per uur, bleef er slechts vijf tot tien procent aan rondzwevende deeltjes achter in de ruimte in verhouding tot het aantal dat rondhing zonder luchtreiniger. Mooi inzicht natuurlijk. Vooral internationaal zijn onze onderzoeksuitkomsten opgepikt. Onder andere in Zuid-Korea, Engeland, Australië en recentelijk de VS is er zwaar ingezet op luchtreiniging. In Nederland is steeds vastgehouden aan mondkapjes, lockdowns en vaccins, terwijl ik er inmiddels van overtuigd ben dat geen enkel van die maatregelen op zich voldoende is. Geluisterd werd er de voorbije 2,5 jaar vooral naar virologen, epidemiologen, microbiologen en niet naar ingenieurs. Waarom er op landelijke schaal niet eerder iets met onze bevindingen is gedaan, is mij een raadsel. Ik vind het een gemiste kans.’
Op individueel niveau is de interesse in het systeem van luchtreiniging wel al een hele tijd groeiende, merkt Blocken. ‘In feite is het gebruik maken van een luchtreiniger niets nieuws. Onder andere in vliegtuigen, operatiekamers en in sommige fabrieken is dit al decennialang gemeengoed. Minimaal ventileren moet altijd al, en een sterke mobiele luchtreiniger gebruiken is een zeer belangrijke aanvulling die ook nog eens goedkoper is en sneller geïnstalleerd kan worden in vergelijking met nieuwe zware ventilatiesysstemen. Wat het doet, is de binnenlucht inzuigen, de deeltjes eruit halen en de schone lucht weer terugblazen in het vertrek. Zeker in de winter scheelt dit enorm veel energie, omdat je geen ramen open hoeft te zetten terwijl de verwarming aan staat. Het verbruik van een luchtreiniger is vergelijkbaar met het verbruik van een gloeilamp. De investering heb je dus snel terugverdiend. Steeds meer schooldirecties, sportscholen, maar ook kapsalonhouders en tandartsen willen dan ook weten hoe ze dit het beste kunnen aanpakken. Zij zien de positieve effecten van de luchtreiniger, èn denken ook aan de energierekening.’
Spin-offs
Na het onderzoek in juli 2020 is Blocken verdergegaan met het doen van onderzoek naar aerosolen en de effecten van luchtreiniging. Volgens de hoogleraar is de samenwerking met Sportinnovator cruciaal geweest in dit proces. ‘Vanaf de start heeft Sportinnovator de juiste partijen samengebracht. In het consortium van toen zaten ook PlasmaMade, een producent van luchtreinigers uit Staphorst, het Isala ziekenhuis uit Zwolle en Cloud Garden, dat meetapparatuur voor onder meer aerosoldeeltjes produceert. Naast organisatorisch heeft Sportinnovator ook financieel de nodige bijdragen geleverd, alleen al aan het uitvoeren van het eerste onderzoek. Alle hiernavolgende onderzoeken van ons, zoals in de Johan Cruyff Arena en op tal van scholen, zijn in feite een spin-off van dat onderzoek in juli 2020.’
In vervolgonderzoek heeft Blocken meerdere technologieën van luchtzuivering getest, waaronder UV-C, hepafilters en plasmatechnologie.
Blocken hoopt dat er landelijk steeds meer aandacht komt voor de luchtreiniger als oplossing om verspreiding van respiratoire infecties op efficiënte, snelle en relatief goedkope wijze te verminderen. Er lijkt wel wat beweging te komen: Minister Wiersma heeft eind september aangegeven een pilot met meer dan tweehonderd klaslokalen op te zetten om de effecten van luchtreinigers te meten. Ook wil hij scholen meer advies bieden bij de aanschaf en het gebruik van luchtreinigers. Ook is onlangs het startsein gegeven voor een grootschalig onderzoek onder leiding van de Universiteit Utrecht op basisscholen en verpleeghuizen naar de effectiviteit van ventilatie en luchtreiniging om de verspreiding van SARS-CoV-2 te verminderen.
Meer informatie
Kijk voor meer informatie over het onderzoek van Bert Blocken/Sportinnovator en de werking van luchtreinigers via YouTube (over het onderzoek) of in wetenschappelijke publicaties (open access).
